Giáo Lý Phật Giáo Đại Thừa

Mã Minh Bồ Tát tạo, Lương Chơn Đế dịch

Giáo hội Phật giáo Việt nam tỉnh Thừa Thiên- Huế

Tham gia cùng đoàn có đồng chí Trưởng ban Dân vận Tỉnh ủy Nguyễn Chí Tài cùng lãnh đạo Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh, Văn phòng Tỉnh ủy, Ban Tôn giáo tỉnh Thừa Thiên Huế.

Tiếp đón Đoàn có Hòa Thượng Thích Khế Chơn, Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trưởng ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh, Trưởng ban Tổ chức Đại lễ Phật đản - Phật lịch 2568 tại Thừa Thiên Huế cùng các thành viên Ban Thường trực Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Thừa Thiên Huế.

Thay mặt Thường trực Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh, đồng chí Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phan Ngọc Thọ đã trao lẵng hoa chúc mừng Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh nhân mùa Phật đản Phật lịch 2568 và gửi lời chúc mừng các vị chức sắc cùng các tăng ni, phật tử đón một mùa Phật đản an lành, hạnh phúc; mong muốn các vị chức sắc cùng các tăng ni, phật tử tiếp tục phát huy truyền thống yêu nước, sống tốt đời đẹp đạo; gắn bó đồng hành, chung sức xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tích cực tham gia các phong trào do tỉnh phát động, góp phần làm cho quê hương ngày càng phát triển, văn minh và hiện đại.

Đồng chí Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phan Ngọc Thọ chia sẻ, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong toàn tỉnh đã và đang nỗ lực thực hiện mục tiêu sớm xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương. Đây là cả một quá trình dài phấn đấu của Đảng bộ, chính quyền, hệ thống chính trị và người dân trong toàn tỉnh. Trong đó, sự đồng hành của Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh đóng vai trò quan trọng cho tiến trình đưa tỉnh Thừa Thiên Huế sớm trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.

Thay mặt Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh, Hòa Thượng Thích Khế Chơn đã bày tỏ vui mừng và cảm ơn lãnh đạo tỉnh luôn tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động phật sự; khẳng định, Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh sẽ nối tiếp truyền thống đồng hành cùng dân tộc, đoàn kết xây dựng đất nước.

Hòa Thượng Thích Khế Chơn cũng cảm ơn những tình cảm tốt đẹp mà Đảng bộ, chính quyền, hệ thống chính trị và các sở, ban, ngành, địa phương trong tỉnh đã đồng hành, gắn bó với các hoạt động Phật sự của Giáo hội và tăng ni, Phật tử trong toàn tỉnh thời gian qua; Giáo hội sẽ tiếp tục vận động tăng ni, Phật tử tích cực tham gia các phong trào thi đua yêu nước, hoạt động từ thiện, nhân đạo, góp phần xây dựng tỉnh nhà ngày càng phát triển. Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh cũng đã thống nhất việc tham gia, góp phần vào sự thành công chung của tuần lễ Festival Huế 2024.

* Cùng ngày 14/5, Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Thừa Thiên Huế đã tổ chức buổi gặp mặt đại diện các chức sắc, chức việc Phật giáo, đạo hữu Cao đài trên đại bàn. Các đồng chí: Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phan Ngọc Thọ; Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban nhân dân tỉnh Nguyễn Thanh Bình, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Nguyễn Nam Tiến cùng dự.

Tại buổi gặp mặt, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Nguyễn Nam Tiến cho biết, thời gian qua, với tinh thần đoàn kết hòa hợp, phụng sự đạo pháp, phục vụ dân tộc, các tăng, ni, phật tử, đạo hữu Cao đài đã đoàn kết giúp nhau phát triển kinh tế - xã hội, thi đua sản xuất, thực hiện giảm nghèo bền vững; đồng thời, luôn hưởng ứng tích cực các cuộc vận động, các phong trào thi đua yêu nước.

“Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh ghi nhận, đánh giá cao đóng góp của quý vị chức sắc, chức việc và đồng bào Phật tử đã thực hiện tốt tinh thần “Phụng sự đạo pháp - phục vụ dân tộc"; luôn nỗ lực tu dưỡng, học tập, thực hành theo Chánh pháp, khơi thông sức mạnh dân tộc chân chính từ thân - tâm - ý; phát huy tinh thần hòa hợp, đồng thuận và đoàn kết, cùng chung lòng, chung sức xây dựng và phát triển tỉnh Thừa Thiên Huế ngày càng văn minh, giàu mạnh”, ông Nguyễn Nam Tiến nhấn mạnh.

Thay mặt lãnh đạo tỉnh Thừa Thiên Huế, đồng chí Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phan Ngọc Thọ gửi lời chúc tốt đẹp nhất đến quý tăng ni và toàn thể đồng bào Phật tử, đạo hữu Cao đài trong tỉnh, chúc Đại lễ Phật đản 2024 - Phật lịch 2568 trong tỉnh diễn ra vui tươi, an toàn và thành công tốt đẹp. Đồng chí ghi nhận, đánh giá cao sự đóng góp của chư tăng ni, phật tử, đạo hữu Cao đài tỉnh nhà trong sự nghiệp xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh, đặc biệt là trong công tác từ thiện xã hội, nhân đạo.

Đồng chí Phan Ngọc Thọ khẳng định, những thành tựu, kết quả đạt được của tỉnh trong thời gian qua, có sự đóng góp không nhỏ của đông đảo tăng ni, phật tử trong tỉnh. Nhiệm vụ quan trọng hiện nay của Đảng bộ, chính quyền, nhân dân trong toàn tỉnh là nỗ lực xây dựng tỉnh Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương. Vì vậy, cần phát huy hơn nữa truyền thống đồng hành cùng dân tộc, đoàn kết tăng ni, Phật tử hưởng ứng phong trào thi đua yêu nước, gắn bó với các hoạt động của tỉnh nhà; góp phần xây dựng tỉnh Thừa Thiên Huế sớm trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.

Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Nguyễn Văn Phương thăm, chúc mừng Hòa thượng Thích Đức Thanh. (ảnh: NM)

* Dịp này, đồng chí Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế Nguyễn Văn Phương cũng đã đến thăm, chúc mừng các vị đại lão Hòa thượng tiêu biểu, trụ trì tại một số cơ sở Phật giáo trên địa bàn nhân dịp Đại Lễ Phật đản - Phật lịch 2568.

Đồng chí Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế Nguyễn Văn Phương đã đến thăm, chúc mừng các vị đại lão Hòa thượng Thích Giác Quang, Phó Pháp chủ Hội đồng Chứng minh Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Chứng minh Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh; Hòa thượng Thích Đức Thanh, Ủy viên Thường trực Hội đồng Chứng minh Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Chứng minh Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh; Hòa thượng Thích Khế Chơn, Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự, Trưởng Ban Trị sự Chứng minh Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh; Hòa thượng Thích Huệ Phước, Ủy viên Thường trực Hội đồng Trị sự, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh.

Tại các điểm đến thăm, đồng chí Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Nguyễn Văn Phương cho biết, thời gian qua, các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo trên địa bàn tỉnh tiếp tục diễn ra ổn định, tuân thủ pháp luật; các tổ chức tôn giáo hoạt động theo đúng Hiến chương, đường hướng của Giáo hội Phật giáo Việt Nam là gắn bó, đồng hành cùng dân tộc.

Theo đồng chí Nguyễn Văn Phương, nhiều hoạt động, lễ hội tín ngưỡng, lễ hội tôn giáo thu hút đông đảo chức sắc, chức việc, tín đồ, nhân dân tham gia; thực hiện đảm bảo các quy định của pháp luật. Các tổ chức, cơ sở tôn giáo tích cực tham gia các phong trào thi đua yêu nước, hoạt động từ thiện, nhân đạo, an sinh xã hội, ứng phó với biến đổi khí hậu. Tại các địa bàn trọng điểm về tôn giáo trên địa bàn tỉnh chưa có các vụ việc phức tạp, gây ảnh hưởng đến vấn đề an ninh, trật tự tại địa phương.

Đối với các hoạt động của Giáo hội Phật giáo, cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp đã quan tâm hướng dẫn, giúp đỡ, tạo điều kiện cho Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh, Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam cấp huyện, các cơ sở tổ đình, tự viện, tịnh thất… tổ chức tốt các sự kiện, lễ hội, hoạt động Phật sự; giải quyết kịp thời, đúng quy định các thủ tục hành chính lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo, góp phần đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo cho nhân dân, chưa phát sinh vấn đề nổi bật về an ninh trật tự tại địa phương.

Đồng chí Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh đã ghi nhận và đánh giá cao những đóng góp tích cực của các chức sắc, tăng ni, tín đồ phật tử đối với sự nghiệp xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, phát triển kinh tế-xã hội và đảm bảo an ninh-quốc phòng, an sinh xã hội tại địa phương; đồng thời, mong muốn các chức sắc, tăng ni, phật tử tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, truyền thống sống “Tốt đời - đẹp đạo”, gắn bó, đồng hành cùng dân tộc, góp phần xây dựng tỉnh ngày càng ổn định, phát triển bền vững.

Đồng chí Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Nguyễn Văn Phương đã gửi lời chúc đến các vị đại lão Hòa thượng có một mùa Phật đản an lành, phật sự viên thành, đạo pháp trường tồn, sống tốt đời đẹp đạo, cùng với các cấp chính quyền, đồng bào phật tử và nhân dân tỉnh nhà thực hiện thắng lợi Nghị quyết 54 của Bộ Chính trị, đưa Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.

Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Nguyễn Văn Phương thăm, chúc mừng Hòa thượng Thích Huệ Phước. (ảnh: NM)

Các vị Hòa thượng đã cảm ơn lãnh đạo tỉnh, các sở, ban, ngành, đoàn thể và các địa phương đã tạo điều kiện để các hoạt động Phật giáo diễn ra đúng tôn chỉ mục đích, tuân thủ các quy định của pháp luật, của địa phương…; đồng thời khẳng định, sẽ tiếp tục vận động tăng ni, phật tử thực hiện tốt các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, phát huy hơn nữa tinh thần đoàn kết dân tộc, đoàn kết tôn giáo, tương trợ, giúp đỡ nhau trong cuộc sống, tích cực tham gia các phong trào thi đua phát triển kinh tế, văn hóa, giữ gìn an ninh trật tự, góp phần cùng với tỉnh xây dựng Thừa Thiên Huế sớm trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trong thời gian tới.

Hôm nay, nhân lễ kỷ niệm 716 năm ngày Đức vua - Phật hoàng Trần Nhân Tông nhập Niết bàn, toàn thể Tăng Ni, Phật tử Việt Nam ở trong nước và ở nước ngoài, nhân dân Việt Nam, con cháu Tiên Rồng xin đốt nén tâm hương, ngũ phần đỉnh lễ dâng lời tưởng niệm chân thành, tâm cảm ý giao, một lòng thành kính cúi đầu đỉnh lễ Lịch đại Tổ Sư, phát nguyện phụng trì Phật pháp, phát huy chân lý Đạo nhà, giữ gìn Tổ ấn vàng son, làm rạng rỡ vang danh Non thiêng Phật Tổ huy hoàng tráng lệ, non sông gấm vóc thiên thành, một cõi vững bền muôn thuở.

Từ xưa đến nay, bất kì một tôn giáo, một học thuyết nào muốn phổ chiếu được rộng rãi chúng sinh, không thể không nương nhờ các thế lực chính trị. Nho giáo được các triều đại Phong Kiến Trung Hoa và Việt Nam một mực tin tưởng áp dụng nên có sức sống mãnh liệt suốt hơn 2000 năm. Cơ Đốc giáo có bước chuyển mình từ một nhánh phái nhỏ tách ra từ Do Thái giáo, bị chèn ép khắp nơi, trở thành tôn giáo chính thống của toàn Đế quốc La Mã, sau này là toàn bộ thế giới phương Tây chính là nhờ vào công sức của Constantinus Đại Đế.

Phật giáo truyền vào Việt Nam từ hơn 2000 năm trước, tuy vậy, không phải ngay lập tức tạo được chỗ đứng vững trãi trong lòng người dân và trở thành một phần cốt tủy của văn hóa Đại Việt như ngày hôm nay. Đạt được thành quả này, chính là cống hiến của hơn 200 năm triều Lý trong việc luôn đặt Phật giáo trên địa vị độc tôn. Chính xác là 215 năm triều Lý, với 8 vị vua và 1 nữ hoàng, bất kì một giai đoạn nào cũng có dấu chứng của Phật giáo và các vị chân sư. Thậm chí, chúng ta còn có thể kể lại phần nào lịch sử triều Lý trong mối tương quan với Phật giáo mà vẫn tương đối đầy đủ.

Lý Thái Tổ, tên thật là Lý Công Uẩn, là vị vua sáng lập nên triều Lý, trị vì từ năm 1009 đến năm 1028. Lý Công Uẩn từ thuở thiếu thời cho đến khi lập quốc đều có quan hệ mất thiết đối với Phật giáo. Ông được cho là vị vua sùng Phật nhất và tạo tiền đề cho vị trí đệ nhất không thể thay thế của Phật giáo trong đời sống người Việt.

Lý Công Uẩn sinh ra tại Cổ Pháp (nay là Bắc Ninh), mẹ là Phạm Thị, cha không rõ. Ngay từ khi còn nhỏ, Phạm Thị đã đưa Công Uẩn vào chùa Cổ Pháp và được sư trụ trì là Lý Khánh Văn nhận làm con nuôi (vì vậy nên có họ Lý). Sau, Công Uẩn lại được sư Vạn Hạnh ở chùa Lục Tổ nhận làm đệ tử. Đây chính là vị thiền sư có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đối với cuộc đời của Lý Công Uẩn. Nói không quá, Lý Công Uẩn có thể thuận lợi thăng tiến trong triều đình nhà Tiền Lê và từng bước ngồi lên ngai báu, một nửa giang sơn là thiền sư Vạn Hạnh chuẩn bị cho.

Nói thêm về sư Vạn Hạnh, ông là một trí thức Phật giáo có địa vị trong thời Tiền Lê. Ông là cố vấn được Lê Hoàn tôn kính, nhiều lần đưa ra những lời sấm tiên tri về quân Tống và quân Chiêm Thành. Sau này khi Lê Long Đĩnh qua đời, Vạn Hạnh cũng chính là người tác động dư luận quần chúng bằng lời sấm của mình để tạo thuận lợi cho quá trình tiếm ngôi của Lý Công Uẩn. Sau khi đại nghiệp thành công, Lý Thái Tổ lập ra một ban mới là Tăng ban (trước đó chỉ có văn ban, võ ban, thái giám ban) và phong thầy Vạn Hạnh làm quốc sư.

Với xuất thân Phật giáo và cũng để trả ơn, Phật giáo dưới thời Lý Thái Tổ phát triển không ngừng và dần trở thành đệ nhất giáo tại Đại Việt. Xét nhận xét của sử gia Lê Văn Hưu cũng đủ nhận thấy sự sùng bái Phật giáo của Lý Thái Tổ: “Lý Thái Tổ lên ngôi mới được 2 năm, tông miếu chưa dựng, đàn xã tắc chưa lập mà trước đã dựng 8 chùa ở phủ Thiên Đức (Cổ Pháp), lại trùng tu chùa quán ở các lộ và độ điệp (cấp văn bằng cho người xuất gia) cho hơn nghìn người ở kinh đô làm sư.”

Minh chứng cho việc hoằng dương Phật pháp tại Đại Việt, năm 1010, Lý Thái Tổ sai sứ sang nước Tống để thỉnh kinh. Tống Thái Tông (Triệu Quýnh) thậm chí đã ngự bút trên bộ Địa Tạng Kinh. Năm 1018, vua một lần nữa sai Viên ngoại lang là Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc sang Tống thỉnh Tam Tạng Kinh.

Lý Thái Tông, tên thật là Lý Phật Mã, là con của Lý Thái Tổ và Lê Thị Phất Ngân – công chúa của Lê Hoàn (và Dương Vân Nga). Lý Thái Tông noi gương cha, một thời thờ phụng và không ngừng quảng dương Phật pháp. Một trong những đóng góp nổi bật nhất của Lý Thái Tông đối với Phật giáo Đại Việt chính công trình chùa Diên Hựu bao gồm chùa Một Cột trong khuôn viên Lăng Bác ngày nay.

Theo La Thành cổ tích vịnh, mảnh đất hiện nay chùa Diên Hựu tọa lạc, xưa là một mảnh đất bỏ hoang. Tướng Cao Biền của nhà nhà Đường thời đó là tiết độ sứ tại nước ta cho rằng đất ấy là chỗ có long mạch nên sai người đóng cột đồng, cắt đứt long mạch nước ta. Từ đó mảnh đất này có tên Nhật Trụ (một cột). Sau, Lý Thái Tông có đêm nằm mơ thấy Quan Âm Bồ Tát nhắc nhở rằng phải phá bỏ cột đồng xưa nên khi tỉnh mộng, vua cho phá cột đồng và lập chùa thờ Quan Âm tại đây.

Theo Nhất trụ tự bi (văn bia chùa một cột) thời Lê Huyền Tông, từ trước tại mảnh đất này đã có một cái hồ hình vuông, giữa hồ có một tòa lầu đứng trên một cột trụ duy nhất thờ Quan Âm. Vua Lý Thái Tông tuổi cao mà vẫn chưa có hoàng tử cũng thường xuyên qua lại cầu tự tại đây. Một đêm, vua mơ thấy Quan Âm mời lên lầu và ôm một đứa bé đặt vào lòng. Tỉnh mộng, vua bèn xây thêm chùa Diên Hựu bên phải chùa Nhất Trụ để mở rộng sự sùng bái. Tức là chùa Một Cột đã có từ trước thời Lý.

Năm 1954, quân đội Viễn chinh Pháp trước khi rút khỏi Hà Nội đã đặt mìn phá chùa Một Cột. Sau khi tiếp quản thủ đô, Bộ Văn hóa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã xây dựng lại chùa Một Cột theo kiến trúc cũ như ngày nay vào năm 1955.

Lý Thái Tông được sử gia Đại Việt đánh giá là một vị vua anh minh, tài giỏi, nghiêm nghị nhưng vẫn hết mực khoan dung do được ảnh hưởng tích cực từ những giá trị Phật giáo. Khi Thái Tổ qua đời, dù địa vị Đông cung Thái tử từ lâu đã thuộc về Lý Phật Mã, các thân vương vẫn giương cờ nổi loạn, sử cũ gọi là Tam Vương Chi Loạn. Lý Thái Tông sau khi dẹp loạn Tam Vương, vẫn tha chết và giữ nguyên tước vị cho anh em ruột của mình, duy chỉ có Vũ Đức Vương đã chết khi làm phản.

Lý Thánh Tông, tên thật là Lý Nhật Tôn, là con trưởng của Lý Thái Tông. Lý Nhật Tôn được sách phong làm thái tử ngay sau khi Lý Thái Tổ qua đời, Lý Thái Tông lên ngôi hoàng đế năm 1028. Lý Thánh Tông luôn được sử sách vinh danh là một vị hoàng đế nhân đức nhất trong lịch sử Việt Nam và cũng là vị vua đầu tiên phát triển trường phái Thiền Thảo Đường có những ảnh hưởng nhất định tới Phật giáo Việt Nam thời gian sau này.

Trường phái Phật giáo đặc biệt này được đặt tên theo thiền sư Thảo Đường dưới thời Lý Thánh Tông. Thiền sư Thảo Đường là người Trung Quốc, khi đó đang truyền giáo tại Chiêm Thành thì bị quân Đại Việt bắt cùng với những người Chiêm khác làm tù binh. Do nhân duyên hảo hợp, thiền sư được diện kiến thánh thượng và được Lý Thánh Tông hết mức kính mến phong cho làm Quốc Sư và cho phát triển một trường phái Phật học mới mang tên của thiền sư này trong nước. Thiền phái Thảo Đường chú trọng việc hoằng dương thiền học trong giới trí thức, đưa giới Nho gia đến gần với đạo Phật và trở thành Phật tử. Trường phái này tại Việt Nam cũng đạt được những bước phát triển nhất định và có ảnh hưởng tới những trường phái Phật giáo sau này như Trúc Lâm Yên Tử đời Trần. Tuy nhiên, do quá chú trọng vào văn chương trí thức nên phần lớn tín đồ là tầng lớp vua chúa, quý tộc, nho gia chứ khó đi sâu vào được đời sống dân chúng nên không duy trì được lâu dài. Trong số 9 vị cư sĩ Thảo Đường thì phần lớn đều là vua và quan: Lý Thánh Tông, Lý Anh Tông, Lý Cao Tông, Ngô Ích (quan tham chính), Đỗ Vũ (quan thái phó),…

Do được ảnh hưởng sâu sắc bởi giáo lý đạo Phật, Lý Thánh Tông hết mức khoan dung và nhân đức. Đại Việt Sử lược (Trần Ích Tắc) ghi lại lời vua nói với quan hầu cận trong mùa đông năm 1055 “Ta ở trong cung sâu, sưởi là than, mực áo hồ cừu mà còn lạnh như thế này, huống chi những kẻ ở trong tù, khốn khổ vì trói buộc, phải trái chưa phân minh mà quần áo không đủ, thân thể không có gì che, nên mỗi khi bị cơn gió lạnh khắc nghiệt thì há không chết được người vô tội hay sao. Ta vô cùng thương xót!” Tiếp đó, vua sai người cấp mền, chiếu cho tù nhân, yêu cầu cung cấp đủ cơm ăn mỗi ngày. Cùng năm đó, Thánh Tông truyền lệnh giảm một nửa tô thuế cho người dân cả nước. Năm 1065, khi đang ngự triều, nhà vua chỉ vào Động Thiên Công chúa đang đứng cạnh mà nói “Lòng trẫm yêu dân cũng như yêu con trẫm vậy, hiềm vì trăm họ ngu dại, làm càn phải tội, trẫm lấy làm thương lắm. Từ rày về sau, tội gì cũng giảm nhẹ bớt đi” (Đại Việt Sử Ký Toàn Thư).

Lý Nhân Tông, tên thật là Càn Đức, là con trưởng của Lý Thánh Tông và Nguyên Phi Ỷ Lan. Lý Nhân Tông lên ngôi khi mới 7 tuổi, việc triều chính ban đầu do Linh Nhân thái hậu (tức Ỷ Lan) và thái úy Lý Thường Kiệt nắm giữ. Tuy nhiên, đến khi tự mình lo chính sự, Lý Nhân Tông đã thể hiện được bản lĩnh của mình, được tôn là một trong những vị vua xuất sắc nhất lịch sử Việt Nam. Dưới thời Lý Nhân Tông, đất nước vẫn duy trì được toàn vẹn lãnh thổ dù nhà Tống có nhăm nhe, Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo đều được coi trọng và phát triển lên mức cao. Có thể coi hiện tượng tam giáo đồng nguyên ở Việt Nam xuất hiện rõ nhất tại thời điểm này.

Lý Nhân Tông là người rất trọng Nho giáo và sử dụng Nho giáo trong việc xử lý công việc triều chính. Ngay một năm sau khi lên ngôi, Lý Nhân Tông (khi đó 8 tuổi) đã cho mở khoa thi tam trường đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. Năm 1076, vua truyền lệnh cho xây Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Lý Nhân Tông là vị vua đầu tiên ý thức được tầm quan trọng của giáo dục Nho học và thi cử, sử dụng Nho gia vào các vị trí quan lại quan trọng triều đình.

Tuy vậy, dưới ngòi bút của các bậc Nho sĩ, Lý Nhân Tông xuất chúng nhưng có một điểm yếu là quá sùng đạo Phật. Phật giáo dưới góc nhìn của Nho giáo lại quá bi lụy. Lý Nhân Tông thực chất nhận được sự ảnh hưởng của Phật giáo phần lớn từ mẹ đẻ là thái hậu Ỷ Lan. Với sự hậu thuẫn của thái hậu, Phật giáo thời kì này vẫn giữ vai trò là quốc giáo, số lượng chùa chiền và tăng ni tăng lên nhanh chóng cùng những chính sách khuyến tu. Nhà vua và thái hậu liên tục mở ngân khố để xây dựng chùa chiền, cũng như quốc hóa một số lễ hội Phật giáo như hội đèn Quảng Chiếu. Phật giáo Mật Tông thời kỳ này có sự phát triển khá mạnh do kết hợp với các phép bùa chú của Đạo giáo nên nhanh chóng lấy được niềm tin từ phía đông đảo quần chúng. Ranh giới tôn giáo dưới thời Lý Nhân Tông rất khó để phân định, Thiền Tông và Mật Tông hay Mật Tông và Đạo giáo có khi hòa hợp lại với nhau.

Phật giáo tuy rất được trọng vọng trong đời sống tâm linh của đất nước nhưng Lý Nhân Tông lại giới hạn sự ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống chính trị. Vai trò quốc sư của thiền sư Khô Đầu chỉ giới hạn trên lĩnh vực tôn giáo chứ rất hạn chế trên triều đường. Tách biệt tôn giáo ra khỏi chính trị, đây cũng được xem là một phương thức quản lý tôn giáo hiệu quả và thực tế.

Lý Nhân Tông không có con nối dõi nên đã lập con của hoàng đệ Sùng Hiền hầu là Lý Dương Hoán làm thái tử, sau là Lý Thần Tông. Lý Thần Tông tuy chỉ có thời gian trị vì 10 năm ngắn ngủi nhưng lại để lại cho sử sách và nhân gian biết bao nhiêu câu chuyện huyền bí. Đại Việt Sử ký Toàn thư cũng ghi lại ý kiến cho rằng Lý Thần Tông chính là do thiền sư Từ Đạo Hạnh đầu thai chuyển kiếp.

Từ Đạo Hạnh từ lâu đã là một nhà tu hành nổi danh trong dân gian, được cho là thuần thục Phật pháp và Đạo pháp. Một lần, khi vua Lý Nhân Tông định lập một đứa bé thần đồng làm thái tử do không có con nối dõi nên Từ Đạo Hạnh dùng bùa chú ngăn cản. Khi vua định tội thì Sùng Hiền hầu đứng ra xin tha, Từ Đạo Hạnh nhận ân đức đó và hứa sẽ đầu thai làm con Sùng Hiền hầu. Sau này vua Lý Nhân Tông đã lập Lý Dương Hoán, được xem là hóa thân của Từ Đạo Hạnh, làm thái tử.

Tương truyền, trước khi qua đời, Từ Đạo Hạnh nói với đệ tử Minh Không rằng “ta kiếp sau làm nhân chủ nhưng tất bị quái bệnh. Ngươi đã có duyên với ta thì nên đợi mà cứu ta”. Hơn 20 năm sau, vua Lý Thần Tông đột ngột mắc bệnh lạ không thái y nào có thể cứu chữa. Triều đình mời Minh Không Thiền sư khi đã đã ẩn cư vào cung chữa trị. Minh Không nói đã đoán biết trước và chữa khỏi bệnh cho Lý Thần Tông cũng như kể lại câu chuyện xưa kia Từ Đạo Hạnh nhắc tới để khẳng định Lý Thần Tông chính là thầy mình chuyển thế.

Từ Đạo Hạnh vốn là một vị Phật-Thánh rất được dân chúng sùng mộ. Trước khi câu chuyện về Thánh Mẫu Liễu Hạnh phổ biến trong dân gian, Từ Đạo Hạnh thường được xếp vào hàng Tứ Bất Tử cùng với các vị thánh thiên cổ của người Việt. Hiện nay Từ Đạo Hạnh cùng với Lý Thần Tông đều được thờ tại chùa Láng, chùa Thầy và chùa Nền.

Lý Anh Tông, tên thật là Lý Thiên Tộ, tuy không phải là con trưởng của Lý Thần Tông nhưng là con đích của vua và hoàng hậu. Lý Anh Tông lên ngôi khi mới 3 tuổi, mọi quyền lực đều rơi vào tay mẹ đẻ là thái hậu Hiến Chí và Đỗ Anh Vũ. Cho đến khi Đỗ Anh Vũ chết, Lý Anh Tông mới thực sự nắm quyền nhiếp chính cùng với sự phò tá của Tô Hiến Thành.

Lý Anh Tông học theo tiên đế Lý Nhân Tông nên rất trọng Nho giáo, lễ nghĩa và thi cử. Ông cũng được xem là vị hoàng đế đặc biệt vì là người mở đầu cho tục lệ “nhất đế-nhất hậu” cho đến mãi về sau. Trước đây, từ thời Đinh Tiên Hoàng, các bậc đế vương sủng ai đều cưới về làm hoàng hậu, nhiều vị vua có tới 5-6 bà hoàng. Như vậy, trước là sẽ tạo thế tranh quyền trong hậu cung, sau là không đúng với chuẩn mực Nho giáo. Vì vậy, dù hoàng hậu được gả cho Anh Tông từ khi còn rất nhỏ vì lý do chính trị nhưng ông vẫn một mực tôn trọng hôn phối này và sách phong con của bà làm thái tử Long Xưởng. Chỉ do sau này vì đố kỵ với Từ Nguyên phi được Anh Tông sủng hạnh, thái hậu xúi Long Xưởng quyến rũ Từ Phi nhưng bị lộ tẩy nên Anh Tông đã phế truất và lập Long Trát (Long Cán) lên thay.

Tuy rất trọng Nho giáo nhưng Anh Tông vẫn duy trì nếp nhà cũ tôn thờ Phật giáo. Lý Anh Tông chính là đệ tử của Không Lộ Thiền sư và được Không Lộ truyền tâm pháp, tức là đời thứ tư của Phật giáo trường phái Thảo Đường văn học trí thức mà các tiên đế tin theo.

Lý Cao Tông, tên thật là Long Trát hay Long Cán, là con thứ 6 của Lý Anh Tông, mới 7 tuổi đã lên ngôi, có Tô Hiến Thành làm phụ chính. Suốt những năm trị quốc, Lý Anh Tông gặp không ít khó khăn, thù trong giặc ngoài, nhưng cũng chính do bản tính ăn chơi không lo chính sự nên dù vẫn giữ được ngai vị nhưng quyền lực triều đình có sự suy giảm nghiêm trọng.

Phật giáo dưới thời Lý Cao Tông tuy vẫn duy trì được vị thế quốc giáo nhưng không hề phát triển. Năm 1189, Cao Tông có chuyến đi du hành, đến đâu nghe nói có thần linh gì cũng đều bắt dân chúng xây dựng đền miếu. Chế độ lao dịch của Lý Cao Tông khiến dân chúng vô cùng khổ sở, giặc giã nổi lên khắp nơi. Vua tuy vẫn có thọ giáo với các thiền sư Thảo Đường nhưng lại tin lời nịnh thần. Đất nước rối loạn không kể xiết. Nổi bật có thể kể đến gian thần Phạm Du và giặc Quách Bốc.

Lý Huệ Tông, tức Lý Sảm, là con trưởng của Lý Cao Tông và hoàng hậu họ Đàm. Trong cái loạn Quách Bốc, triều đình phải tạm ly tán, thái tử Sảm phải chạy đến vùng Hải Ấp để lánh nạn. Trần Lý là người đứng đầu Hải Ấp lúc đó kết hợp với Tô Trung Từ tự ý gả con gái của mình là Trần Thị Dung cho Lý Sảm. Trần Lý và Tô Trung Từ giúp Cao Tông dẹp giặc Quách Bốc lập công với nhà Lý. Đến tận khi Cao Tông đau yếu, Tô Trung Từ mới chấp thuận để Lý Sảm về cung sau đó lên ngôi, tức Lý Huệ Tông.

Lý Sảm từ nhỏ đã phải trải qua nhiều biến cố, đến cả khi làm vua cũng chỉ là con rối trong trò chơi quyền lực của dòng họ Trần nên sớm phát điên. Quyền lực triều đình dần rơi vào tay Trần Tự Khánh và sau đó là Điện tiền Chỉ huy sứ Trần Thủ Độ. Vin cớ Huệ Tông bị điên, Trần Thủ Độ ép truyền ngôi cho công chúa Chiêu Hoàng và xuất gia đi tu vào chùa Chân Giáo trong đại nội, lấy pháp danh là Huệ Quang. Sau đó, Huệ Tông cũng tự sát tại ngôi chùa này, theo tương truyền cũng do Trần Thủ Độ bức tử.

Lý Chiêu Hoàng sau đó truyền ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Chấm dứt hơn 200 năm thăng trầm của triều đại nhà Lý trong lịch sử Việt Nam.

Phật giáo thời Lý đã có những bước phát triển vượt bậc so với các thời kỳ trước, trở thành quốc giáo của Đại Việt ta cho đến mãi về sau này. Phật giáo sau hơn 200 năm đã thấm nhuần giáo lý từ bi, cứu thế vào trong tư tưởng trị quốc của các bậc đế vương cũng như tính cách thuần hậu vào đại đa số quần chúng nhân dân. Phật giáo tự khẳng định vị thế của mình là tôn giáo – hệ tư tưởng rất phù hợp đối với công cuộc trị quốc thời bình. Phật giáo dù có những giáo lý riêng, nhưng với bản chất bác ái, cùng chung sống và hơn nữa là dung hòa với Nho giáo và Đạo giáo tạo thế cân bằng trong xã hội Việt Nam, định hình nên nền văn hóa Việt Nam cho tới tận ngày nay.